آیا سیاست‌های دولتی پیشگیرانه سلامت دهان اثربخش خواهند بود؟
ویدا ربانی
بیماری‌های دهان و دندان نظیر پوسیدگی دندان با ایجاد درد شدید، تغییر در رژیم غذایی، تکلم و کاهش ارتباط عمومی فرد بر کیفیت زندگی او تاثیر می‌گذارند، تاثیری که در ایران چندان جدی گرفته نمی‌شود و حتی به خدمات دندانپزشکی مانند خدماتی لوکس نگاه شده و بیمه‌ها نیز از تقبل آن سر باز می‌زنند. در ایران به طور میانگین افراد ۱۲ ساله دو دندان خراب، ۱۵ ساله سه دندان خراب، ۱۸ ساله چهار دندان خراب، افراد ۳۵ ساله ۹ دندان خراب و افراد ۴۵ ساله ۱۲ دندان خراب در دهان دارند. این در حالی است که بسیاری از کشور‌های توسعه یافته با استفاده از روش‌های ارتقاء سلامت و بهداشت عمومی نظیر افزودن فلوراید به آب آشامیدنی این رقم را به صفر نزدیک کرده‌اند.
استراتژی‌های دندان، وابسته به جامعه باشند
دکتر محمدرضا خامی، استادیار گروه آموزشی سلامت دهان و دندانپزشکی اجتماعی، هدف از برنامه‌های ارتقاء سلامت را افزایش کنترل مردم بر سلامت خود دانسته و می‌گوید: «ارتقاء سلامت فرآیندی بوده که تاریخچه‌ای دارد و مهم‌ترین نقطه عطف آن منشور اتاوا است. مفهوم منشور اتاوا این است که اگر کشوری می‌خواهد در زمینه ارتقاء سلامت کار کند باید هشت زمینه مشخص را مورد نظر داشته باشد. شرایط و منابع اساسی سلامت عبارتند از: صلح، سرپناه، تحصیل، غذا، درآمد، اکوسیستم پایدار، عدالت اجتماعی و تساوی حقوق. در ارتقاء سلامت باید کار از بالا و از سرچشمه آغاز شود یعنی باید به جای اینکه افرادی که در رودخانه افتاده‌اند و در حال غرق شدن هستند را نجات دهیم که هزینه بسیار سنگینی دارد، تشخیص دهیم که چه مساله‌ای موجب می‌شود افراد به رودخانه بیافتند. در ارتقاء سلامت باید تلاش شود انتخاب ساده‌تر، انتخاب سالم‌تر باشد. هرگاه این اتفاق رخ دهد جامعه ناخودآگاه به سمت انتخاب سالم‌تر حرکت می‌کند. ارتقاء سلامت می‌گوید انتخاب سالم‌تر را باید به هنجار‌های جامعه تبدیل کرد. بهترین استراتژی‌های پیشگیری، استراتژی‌هایی هستند که نیاز نیست خود فرد کار خاصی انجام دهد.»
دکتر خامی استراتژی‌های پیشگیری از پوسیدگی را سه دسته دانسته و می‌گوید: «از این سه دسته، دسته‌ای نیازمند اقدامات جامعه است، مانند اضافه کردن فلوراید به آب آشامیدنی، نمک یا شیر. بخشی مربوط به اقدامات تخصصی است، مانند وارنیش فلوراید یا فیشور سیلانت یا مواد آنتی‌میکروبیالی که ممکن است توسط دندانپزشک تجویز شود. دسته سوم نیز وابسته به بیمار است، مانند استفاده از خمیر دندان حاوی فلوراید یا دهانشویه‌ای که خود بیمار استفاده می‌کند. اما در سطح جامعه استراتژی‌ای خوب است که چندان نیازی به فعالیت خود فرد نداشته باشد. در روش سوم برای دریافت این نوع از پیشگیری در ابتدا باید دندانپزشکی باشد و فرد نیز به آن مراجعه کند. در نتیجه این استراتژی به فرد وابسته است. اما بهترین روش‌های پیشگیری روشی است که نیاز نیست خود فرد کاری انجام دهد.»
خامی با تاکید بر اینکه پیشگیری واقعی، آن نوع از پیشگیری است که در سطح جامعه انجام شود، گفت: «افزودن فلوراید به آب آشامیدنی یکی از مهم‌ترین اکتشافات بشر بوده است و به عنوان یکی از ۱۰ دست‌آورد بزرگ بشر از آن یاد می‌شود. جایگزین‌های آب آشامیدنی برای افزودن فلوراید، نمک و شیر است. این روش به ویژه در اروپای مرکزی و کشور‌های آمریکایی مورد استفاده قرار گرفته است. اما اگر قرار است برای بیمار فلوراید تجویز کنیم باید همه راه‌های دریافت فلوراید بیمار را بررسی کرده باشیم. رژیم غذایی، خمیر دندان و دهانشویه حاوی فلوراید مواردی است که ابتدا باید بررسی شود و در صورت نیاز برای بیمار فلوراید تجویز شود.»
محوریت وارنیش فلوراید در طرح تحول
محمدرضا خامی با بیان اینکه در طرح تحول نظام سلامت دهان و دندان دانش‌آموزی، وارنیش فلوراید در راس قرار دارد، گفت: «روشی که در مدارس برای استفاده از فلوراید انتخاب شده وارنیش فلوراید است. این روش در واقعیت نیز نسبت به دیگر روش‌ها سودمند‌تر و کارآمد‌تر است و اگر این طرح به درستی اجرا شود قطعا نتایج بسیار خوبی به دنبال خواهد داشت. اما باید مشخص شود چند بار در سال برای کودک باید فلورایدتراپی انجام شود که در این روش ملاحظات فردی و منابع دریافت فلوراید کودک نیز باید مورد توجه قرار بگیرد. یکی دیگر از موارد مهمی که مربوط به خود بیمار است، مصرف کمتر مواد قندی است که شاید بتوان گفت مهترین آن‌هاست. همچنین استفاده از شیرین‌کننده‌های غیرقندی مانند زایلیتول نه تنها موجب پوسیدگی نمی‌شود، حتی از آن جلوگیری می‌کند.»
دندانپزشکان به سمت کاهش پوسیدگی ترغیب شوند
دکتر محمدباقر رضوانی، متخصص دندانپزشکی ترمیمی با تاکید بر اینکه سیاستگذاری دولت‌ها از چندین جهت در کاهش پوسیدگی دندان نقش اساسی دارد، گفت: «یکی از مهم‌ترین مسائلی که باید مورد توجه قرار بگیرد اهمیت پوسیدگی در حوزه آموزش و دانشگاه‌ها است. اگر داندانپزشک‌هایی که در دانشگاه‌ها تربیت می‌شوند نگاهی جامع‌نگر و معطوف به پوسیدگی داشته باشند این نگرش در جامعه هم ایجاد شده و به مردم نیز منتقل می‌شود. دولت‌ها با سیاستگذاری آموزشی خود در این زمینه نقش مهمی دارند.»
دکتر رضوانی با بیان اینکه فارغ‌التحصیلان دندانپزشکی و دندانپزشکان مشغول به کار، مجریان سیاست‌ها هستند، گفت: «سیاست‌ها باید به صورت کلان‌نگر، با رویکرد سلامت‌محور و کاهش پوسیدگی اجرا شوند، یعنی به شکلی باشد که دندانپزشک‌ها را ترغیب کنند که به سمت درمان و کاهش پوسیدگی حرکت کنند. برای مثال بیمه‌ها به صورتی باشد که اگر دندانپزشکی وقت خود را صرف آموزش بهداشت و پیشگیری یا کار‌هایی که در روند کاهش پوسیدگی موثر است، کرد درآمدی برای وی منظور شود. در نتیجه این سیاست، دندانپزشک به این خدمات گرایش پیدا می‌کند یا هزینه خدماتی که واقعا جنبه درمانی دارد را کم کنند. از سوی دیگر دولت با ارتباطاتی که در آموزش‌وپرورش دارد، دانش‌آموزان را گروه هدف قرار دهد. پوسیدگی دندان در بین دانش‌آموزان می‌تواند بسیار زیاد باشد. از طریق برخی آموزش‌ها مانند ملکه ذهن کردن مسواک‌زدن می‌توان موجب شد در آینده این دانش‌آموزان با پوسیدگی دندان مواجه نشوند.»
۹۰درصد هزینه دندانپزشکی از جیب بیمار است
دکتر علی اسکندری‌زاده، متخصص دندانپزشکی ترمیمی با بیان اینکه در دنیا دندانپزشکی در رتبه چهارم پرهزینه‌ترین درمان‌های تحمیل شده به حوزه سلامت بوده و در کشور ما نیز این هزینه‌ها در رتبه سوم قرار دارد، گفت: «پس از هزینه‌های مربوط به بستری شدن و دارو هزینه دندانپزشکی قرار دارد. اما نکته مهم این است که ۹۰ درصد هزینه‌ها در این حوزه نیز از جیب بیمار است و تنها ده درصد هزینه‌های دندانپزشکی را بیمه‌ها قبول می‌کنند و درنتیجه هزینه‌های دندانپزشکی فوق‌العاده سنگین است. یکی از اهداف مهم وزارت بهداشت در طرح تحول نظام سلامت این بود که پرداخت از جیب بیمار را کاهش دهد و تا حدی نیز در این زمینه موفق بود و هزینه‌ها را در مناطق شهری به کمتر از ۶درصد و در مناطق روستایی به سه درصد کاهش داده است. اما عکس این مساله در مورد داندانپزشکی صادق است، یعنی ۹۰ درصد از جیب بیمار.»
اسکندری‌زاده با تاکید بر اینکه به علت هزینه بالایی که خدمات دندانپزشکی دارد بیمه‌ها در این زمینه ورود نمی‌کنند، گفت: «بیش از ۴۰درصد از هزینه‌های درمانی از جیب بیمار و درآمد قابل تصرف خانوار‌ها پرداخت می‌شود که در علم اقتصاد به آن هزینه‌های کمرشکن زندگی می‌گویند. اگر خانواده‌ها چنین هزینه‌هایی را بپردازند به زیر خط فقر سقوط می‌کنند. آماری از دنیا وجود دارد که در ماه گذشته هفت درصد از خانوار‌های ۴۱ کشور دنیا که درآمد‌های پایینی دارند به علت هزینه‌های درمانی به زیر خط فقر رفته‌اند که متاسفانه آمار مشابه آن درایران وجود ندارد و مشخص نیست چند درصد از خانوار‌ها در ایران به علت هزینه‌های کمرشکن درمان به زیر خط فقر می‌روند.»
فلورایدزنی آب آشامیدنی، صرف اقتصادی دارد
دکتر علی اسکندری‌زاده با بیان اینکه اولین راه حل این است که ما از وضعیت موجود آمار و اطلاعات دقیق داشته باشیم، گفت: «آمار و اطلاعاتی که در حال حاضر وجود دارد بسیار پراکنده و ناقص است. ما با سه مشکل عمده در دندانپزشکی مواجه هستیم. این سه مشکل پوسیدگی دندان، بیماری‌های لثه و کشیده شدن دندان است. هر سه این مشکلات بار اقتصادی و اجتماعی سنگینی را به جامعه تحمیل می‌کند. ما باید به سمتی حرکت کنیم که این سه بیماری را به شکلی کنترل کنیم. پوسیدگی دندان قابل کنترل و پیشگیری است و راه حل دارد. گروه سنی بین ۶ تا ۱۸ سال را ما باید به طور کامل تحت پوشش گرفته و برای آنها فلورایدتراپی و فیشور سیلانت انجام داده و مسواک و نخ دندان در اختیار آنها قرار بگیرد. همچنین تغدیه این گروه باید به سمتی برود که میان وعده‌هایی که حاوی کربو‌هیدرات است را مصرف نکنند. این رده سنی باید در اولویت ما قرار بگیرند تا به سمتی حرکت کنیم که در ۱۰ الی ۲۰ سال آینده که این گروه سنی رشد می‌کنند، میزان پوسیدگی دندان در جامعه ما کاهش پیدا کند. از سوی دیگر بیمه‌ها نیز باید بخشی از هزینه‌ها را تقبل کنند. دندانپزشکان باید با مردم و جامعه در این زمینه همکاری کنند و در نهایت دولت نیز باید به این مساله ورود کند و همانگونه که به دارو یارانه تعلق می‌گیرد در دندانپزشکی نیز این خدمات را ارائه کند.»
اسکندی‌زاده با بیان اینکه فلورایدزنی آب آشامیدنی نیز می‌تواند صورت بگیرد، گفت: «در آب آشامیدنی کشور‌های پیشرفته یک ppm فلوراید وجود دارد که مانع از پوسیدگی دندان‌ها می‌شود. در کشور‌های پیشرفته با اینکه نوشابه و فست‌فود بسیاری مصرف می‌کنند با پوسیدگی دندان مواجه نمی‌شوند آن هم به دلیل اینکه دندانهای آنها در مقابل پوسیدگی مقاوم شده است. البته فلوراید زنی آب آشامیدنی هزینه بالایی دارد و برای مثال این هزینه برای شهری مانند کرمان یک میلیارد تومان است اما ده میلیارد تومان برگشت خواهد داشت و صرفه اقتصادی آن بسیار زیاد است.»
منبع: سایت دندانه
